Het centrum van het dorp en een plein met een bijzondere naam
Het middengedeelte van het Vrijhof is tot in de twintigste eeuw altijd eigendom geweest van de kerk. De naam zou in verband staan met het Middeleeuwse asielrecht en het plein zou een vrijplaats of asielplaats geweest zijn. Maar het kan ook uitgelegd worden als tegenstelling van het kerkhof, waar de kerkelijke activiteiten plaatsvonden en waarbij het Vrijhof het toneel was van wereldlijke gebeurtenissen als het houden van markten en een kermis.
Ferwert is het enige dorp in Friesland met een kerkplein wat Vrijhof genoemd wordt. Het plein was eeuwenlang eigendom van de kerk. De naam Vrijhof wordt in de kerkarchieven gespeld als Vrihof.
maart 2023
In de Middeleeuwen stond aan de ene kant de Pastorie en aan de andere kant het woonhuis van de priesters het zogenaamde Prebende huis. De Pastorie is nog aanwezig en is ook lange tijden het Grietenijhuis geweest en een deel was vroeger Rechthuis.
Aan het plein woonden vroeger vele notabelen als de notaris, de chirurgijn en rijke hereboeren. Ook hebben hier bekende Ferwerders gewoond onder andere de bekende letterkundige en Frisiast Eeltsje Boates Folkertsma (1893-1968).
Het poortje
Prof. Dr. G. Heymans
In het huis Vrijhof nummer 2 is Prof. Dr. Gerardus Heymans (1857-1930) geboren.
Hij was hoogleraar en was internationaal bekend vanwege zijn onderzoekingen op het gebied van de algemene en speciale psychologie.
Aan het plein met de pomp, wat als het centrum van het dorp fungeert, staan de oudste huizen van het dorp. Plein en huizen hebben een rijke geschiedenis. Om maar iets te noemen: Zo werd op 23 januari 1786 de nieuw benoemde Grietman Hiddema Horatius van Knijf ingehaald door de exercitiegenootschappen van Hallum, Marrum en Ferwerd en werden voor het Rechthuis op het Vrijhof drie salvo’s afgeschoten. Daarna hield de commandere officier van het Ferwerder corps, de Hogebeintumer schoolmeester Hendrik Brinxsma een aanspraak!
Jongere herinneringen zijn dat in de naoorlogse jaren van de twintigste eeuw er bij bijzondere gelegenheden door jeugd en jongeren gedanst en gehost werd wanneer muziekvereniging Excelsior haar melodieën de warme zomeravonden inblies. Een plein vol vreugde en vermaak!
Maar poortje en plein zijn ook symbolen van weemoed en verdriet! Immers, de laatste reis van de Ferwerters gaat altijd via dit plein, gaat altijd onder dit poortje door, al eeuwen en eeuwen lang!