De kerk van Ferwert volgens een tekening van Stellingwerf 1723
De kerk van Ferwert is één van de oudste kerken van Friesland, gesticht voor het jaar 1000. Een z.g. oerkerk dus. Er zijn aanwijzingen dat de bekende missionaris Liudger die rond 780/790 in Oostergo verkeerde, de kerk in Ferwert zou hebben gesticht. Het was van oorsprong een z.g. “bisschoppelijke eigenkerk” d.w.z. dat de Bisschop van Utrecht eigenaar was van kerk en landerijen. Daardoor was de Ferwerter kerk ook de moederparochie van waaruit de kerken in de andere dorpen in Ferwerderadeel, als Blije, Marrum, Hallum en de kerken in de dorpen in de Vlieterpen zijn ontstaan. De kerk van het dorp Jislum moet rond 1200 één van de laatsten zijn geweest. In die Roomse tijd bezat de kerk veel landerijen, waarbij de jaarlijkse opbrengsten verdeeld werden tussen pastorie, patroon, prebende en sacristie. Ongetwijfeld zal de eerste kerk van Ferwert van hout opgetrokken zijn en werd waarschijnlijk in de elfde eeuw vervangen door een gebouw van tufsteen. Mogelijk is in de zestiende eeuw of eerder dat gebouw afgebroken en is de huidige kerk gebouwd waarbij de bouw van het koor gedateerd kan worden op het jaar 1525, blijkens een jaartal in de rode zandstenen waterlijst ervan.
Jaartal 1525 in waterlijst Zijpaneel van de van Aysma herenbank
In de kerk is een eikenhouten preekstoel met achterschot en klankbord aanwezig. In het klankbord een alliantiewapen ter gelegenheid van het huwelijk in 1637 van Assuerus van Viersen en Jisca van Geertsma van Camminga State. Dezelfde familie van Viersen schonk de grote bolkroon die in het midden van het kerkschip hangt en waarin het jaar 1682 is gegraveerd. Er zijn drie overhuifde herenbanken aanwezig. Ook zijn er drie grafkelders waarvan één tussen herenbank en preekstoel. Aan de zuidmuur van de toren een zonnewijzer uit 1704. De windvaan op de toren dateert uit 1786 en heeft inscripties van de gekroonde wapens van de familie van Burmania- Schwarzenberg en Camminga.
Bij de Reformatie in 1581 toen de Roomskatholieke eredienst verboden werd, kreeg de kerk de naam “Gereformeerde Gemeente tot Jezus Christus” welke naam regelmatig in de oude kerkboeken genoemd wordt. In 1815 werd de naam gewijzigd in Nederlandse Hervormde kerk. Ferwert moet een aangename kerkelijke gemeente geweest zijn. In de hele achttiende eeuw waren er maar drie predikanten waarvan Ds Johannes de Schiffart 51 jaar zijn dienst in Ferwert vervulde van 1723 tot 1774.
Grafgedicht van Ds J. de Schiffart op de “wandeling” rond het kerkhof
Van de Ferwerter bevolking was een groot deel rechtzinnig. In de negentiende eeuw waren de Ferwerter predikanten meestal vrijzinnig. Dat kwam doordat de floreenplichtige landeigenaren floreenbelasting over hun bezit moesten betalen. Maar daarvoor had men ook rechten. Eén van die rechten was dat zij de predikant mochten benoemen. Omdat de denkwijze van de landeigenaren liberaal was, stemden zij altijd vrijzinnige predikanten. Door een uitspraak van de Hoge raad verviel deze wet in 1881 en waren de Friese kerken verlost van de dwang van de floreenplichtigen. Zodoende kreeg de Hervormde gemeente van Ferwert haar eerste rechtzinnige dominee in 1883 in de persoon van Ds W.H. Stegenga. Dat Ferwert in de twintigste eeuw zoveel rechtzinnig Hervormden en Gereformeerden telde, kwam vooral door het grote aantal gardeniers en landarbeiders,die bijna allen een orthodoxe achtergrond hadden. Wat daar ook aan meewerkte was het verschijnsel toen, dat de liberale boeren bij voorkeur gereformeerde arbeiders in dienst namen. Die waren immers gezeglijk en geen lid van die “rode “ arbeiders- vakbond. Het aantal lidmaten van de Geref. Kerk nam vooral toe in de eerste decennia van die twintigste eeuw. In het jaar 1920 moest daardoor de Geref. Kerk verbouwd worden omdat het aantal zitplaatsen verhoogd moest worden van 570 naar 720 stuks.
In het jaar 2009 vond de fusie plaats van de Hervormde gemeente en Gereformeerde kerk en ontstond de Protestantse Gemeente Ferwert waarbij het gebouw de naam kreeg : Sint Martinuskerk, naar de oorspronkelijke wijding aan de patroonheilige Sint Martinus. De kerk is gebouwd aan de rand van de dorpsterp en er ligt een ruim kerkhof omheen. Om de kerk en kerkhof te bereiken komt men over het Vrijhof door een 17e eeuws poortje.
Johannes van Dijk Januari 2017
Foto’s : collectie Soepboer en eigen foto’s .De belangrijkste bronnen: Pieter Duijff, Plaknamme Ferwert dec.2016 Friesch Dagblad./ Hinne Wagenaar, Liudger apostel fan ‘e Friezen? It Beaken 73./ G.J. de Lange en Paul.N. Noomen, Moederparochies en dochterparochies in Ferwerderadiel./ Verborgen verleden belicht./ Paul N. Noomen, De ontwikkeling van het parochiewezen in Oostergo De Vrije Fries 2014./ Herma M. van den Berg Noordelijk Oostergo Ferwerderadeel.